MIKROSKOPIJNE FORMY ŻYCIA

Najczęściej występujące w przyrodzie formy życia są bardzo małe i można je obserwować tylko pod mikroskopem. Spotyka się je w ogromnych ilościach w każdym środowisku na ziemi. Wiele z nich żyje wewnątrz lub na innych, większych istotach żywych. Wiele form tych mikroorganizmów znajduje sic wpowietrzu. Dlatego teatry operowe i niektóre fabryki instalują całe system,, filtrów zatrzymujących drobnoustroje na zewnątrz. 

BAKTERIE

Najczęściej spotykanymi spośród drobnoustrojów są bakterie. Mają one bardzo prostą budowę i w korzystnych warunkach mogą się bardzo szybko rozmnażać. Mają jednak szczególne wymagania. Liczebność ich kolonii kontrolowana jest obfitością pożywienia, właściwą temperaturą i innymi istotnymi czynnikami środowiskowymi. Znane jest wiele tysięcy różnych bakterii, ale wszystkie one są organizmami jednokomórkowymi. Bakterie tlenowe najlepiej czują się w środowisku bogatym w tlen, natomiast bakterie beztlenowe giną w jego obecności. Niektóre bakterie są autotroficzne, co oznacza, że potrafią same produkować dla siebie pożywienie korzystając ze światła słonecznego lub
związków chemicznych. Inne są heterotroficzne, co z kolei oznacza. przeżywają tylko dzięki odżywianiu gotowymi substancjami organiczne.

Poszukiwanie żywiciela. Większość bakterii nie może samodzielnie poruszać się zbyt daleko, dlatego bakterie heterotroficzne znajdują sobie żywiciele. aby na nim lub w nim żyć. Czasami to współżycie układa się całkiem dobrze i jest korzystne zarówno dla bakterii, jak i jej gospodarza. Taki układ nazywamy symbiozą. Bakterie żyjące, na przykład, w żołądkach krów pomagają im w trawieniu trawy. Inne bakterie, żyjąc ze swym gospodarzem są mu całkiem obojętne. Bakteria Eschericbia coli lub Ecoli żyje w naszych jelitach nie wyrządzając nam żadnej szkody.

DZIEDZICZNOŚĆ

Kod genetyczny tak doskonale spełnia swoje zadanie, że każda roślina i zwierzę są podobne nie tylko do swych rodziców, ale również dziadków. Takie rodzinne podobieństwo nazywamy dziedzicznością. 

PROJEKTOWANIE ŻYCIA

Szczególną cechą kodu genetycznego jest to, że nie tylko przenosi z pokolenia na pokolenie cechy rodzinne z zadziwiającą dokładnością, ale również dopuszcza do powstawania niewielkich odmian w ich zestawie, dzięki czemu dwie rośliny czy dwoje zwierząt nigdy nie są identyczne. Jest to ważne, gdyż te drobne różnice pozwalają poszczególnym gatunkom zmieniać się i rozwijać.

Chłopiec czy dziewczynka? Klucz do dziedziczenia mieści się w chromosomach. Człowiek posiada 46 chromosomów. Kobiety mają ich 23 dobrane pary, mężczyźni również 23, ale w jednej z nich chromosomy różnią się od siebie. Te różniące się od siebie chromosomy decydują czy dziecko będzie chłopcem, czy dziewczynką i dlatego nazywane są one chromosomami płciowymi. Jeden z nich ma kształt litery X, drugi litery Y. Kobiety również posiadają jedną parę chromosomów płciowych, tyle że oba mają kształt litery X. Kiedy komórki rozrodcze powstają w toku mejozy liczba chromosomów jest dzielona na pół. U kobiety komórka rozrodcza zawsze otrzyma chromosom X, ponieważ ma ich dwa. Natomiast u mężczyzny połowa z nich otrzyma chromosom X, a druga połowa Y. Gdy więc komórki rozrodcze łączą się podczas zapłodnienia komórka jajowa może otrzymać z plemnikiem chromosom X lub Y. Jeśli otrzyma chromosom X dziecko będzie dziewczynką, jeśli Y chłopcem.

Pozostałe 44 chromosomy ułożone są w pary. Oba chromosomy w parze zawierają instrukcję genetyczną dla tych samych cech. W praktyce każda cecha ma swój kod w tym samym miejscu obu chromosomów. Miejsce to nosi nazwę locus genowego. Dzięki takiej budowie chromosomów każda cecha organizmu jest wypadkową działania dwu zestawów informacji. Większość cech jest jakby mieszanką obu zestawów, ale czasem do głosu dochodzi tylko jeden z nich, dominujący.

ŻYJĄCY ŚWIAT

ROZMNAŻANIE KOMÓREK

Żywe komórki mnożą się poprzez następujące po sobie podziały. W ten sposób rosną wszystkie rośliny i zwierzęta, a stare komórki zastępowane są nowymi.

MITOZA

Kiedy stare komórki ulegną zużyciu, nowe powstają w procesie zwanym mitozą. Podczas mitozy wiązania łączące dwie nitki chromosomów rozluźniają się i każda nitka przesuwa się do przeciwnego bieguna komórki. Środek komórki ulega przewężeniu, aż w końcu rozdziela się ona na dwie nowe.

KOPIOWANIE

Kiedy dochodzi do podziału komórek, każda nowo powstała musi być identyczna i posiadać ten sam zestaw informacji genetycznej. Dlatego przed każdym podziałem komórka wykonuje, kopię swego DNA, aby obdzielić nim nowe komórki; proces ten nazywamy replikacją. Podczas replikacji DNA obie jego nitki rozkręcają się i stopniowo rozdzielają, odsłaniając lustrzane odbicia sekwencji zasad na każdej z nich. W tym momencie do każdej z odsłoniętych nitek przyczepiają się tzw. wolne zasady pływające dookoła w jądrze komórki.

Każda z czterech rodzajów wolnych zasad odnajduje swego właściwego partnera na odsłoniętej nitce — guanina łączy się z cytozyną, a adenina z tyminą i na odwrót. W ten sposób idealnie dopasowana nitka jest dołączona do każdej z wcześniej odsłoniętych, tworząc dwie identyczne kopie oryginalnego DNA, co umożliwia rozpoczęcie podziału komórki.

MEJOZA

Większość zwierząt i roślin posiada dwa zestawy chromosomów w każdej komórce, po jednym od każdego z rodziców. Zanim rozpocznie się nowe życie, muszą powstać specjalne komórki rozrodcze z pojedynczym zestawem chromosomów. Dzieje się to w procesie podziału i redukcji zwanym mejozą. Powstałe w czasie mejozy komórki rozrodcze łączą się tworząc zygotę, komórkę zawierającą podwójny zestaw chromosomów.

Biegać każdy może!

Bieganie jest bardzo przyjemne. Lubię biegać. To daje poczucie swobody, wolności. Można wyładować cały stres. Co więcej, bieganie to najprostsza forma ruchu. Co do tego potrzeba? Sprzęt za kilka tysięcy? Nie. Wystarczą buty, jakaś koszulka i spodenki - gdy jest ciepło oczywiście. W zimie też nie trzeba jakoś specjalnie kupować odzieży - wystarczy ubrać się na tzw. cebulkę. Kilka cienkich bluzeczek i nie będzie za gorąco, a w sam raz.

Widziałem ostatnio grupę ludzi, którzy biegali razem. Też myślałem nad tym, aby znaleźć sobie partnera, bądź partnerkę do biegania. Niestety nie znam nikogo z mojej okolicy, kto biega. Najgorsze jest to, że widzę mnóstwo biegaczy i biegaczek.. Głupio jest się tak przyłączyć, nie chcę przeszkadzać.

Zachęciłem ostatnio siostrę do wspólnego truchtu - dopiero zaczyna biegać! Tempo nie było jakieś super-pro, ale biegło się nam przyjemnie. Od dziś wiem, że wspólne bieganie jest naprawdę przyjemne.

Wspólne bieganie to wiele zalet. Dzięki temu czas mija o wiele szybciej, możesz wymienić się doświadczeniami. Na zawodach w Warszawie (Maraton) rozmawiałem z innym biegaczem, który jest na podobnym poziomie. Dyskutowaliśmy na temat kontuzji jego brata. Okazało się, że i ja to kiedyś miałem. Podzieliłem się swoją wiedzą i później okazało się, że brat po tygodniu wrócił do zdrowia. Wymieniajmy się doświadczeniami! Wspólne bieganie! To proste!

ODBIORNIK TELEWIZYJNY

ODBIORNIK TELEWIZYJNY

Odbiornik TV składa się głównie z lampy elektronopromieniowej (kineskopowej). Jest to pusta rurka przypominająca ogromną żarówkę z katodą (naładowanym ujemnie urządzeniem elektrycznym) na wąskim końcu i ekranem TV na końcu szerokim. Katoda wystrzeliwuje ciągłą wiązkę ujemnych cząstek (elektronów) na ekran telewizyjny. Tam, gdzie ona uderza, pokrycie fosforowe ekranu zaczyna świecić. Żeby powstał obraz, wiązka elektronów przesuwa się szybko w przód i w tył po ekranie tak, że świeci on w pewnych punktach - dzieje się to tak szybko, że mamy wrażenie, jakby ekran zapalał się od razu. Obraz, który widzimy to wzór świecącego fosforu. W telewizji kolorowej są trzy wyrzutnie elektronowe, które sprawiają, że na ekranie świecą czerwone paski fosforowe, jeden dla koloru niebieskiego, jeden dla koloru zielonego.

PIERWSZE FOTOGRAFIE

PIERWSZE FOTOGRAFIE

Aparaty fotograficzne powstały bardzo dawno, ale fotografię wynaleziono w 1820 roku. Pierwszą znaną fotografię zrobił Francuz, Joseph Niepce, w 1826 roku, ale była bardzo niewyraźna, a naświetlanie trwało osiem godzin. W 1839 roku inny Francuz, Louis Daguerre, wynalazł sposób robienia ostrych zdjęć w ciągu kilku minut na miedzianej płytce pokrytej srebrem. Dagerotypy wkrótce stały się bardzo popularne przy zdjęciach portretowych, ale nie można było zrobić odbitki. Proces pozytywu-negatywu używany do robienia odbitek (w dole po prawej) został wynaleziony przez Anglika, Henry Fox Talbota, w 1839 roku.

BUDDYZM

BUDDYZM

Buddyzm jest religią 300 mln ludzi w Azji Pohidniowo-Wschodniej. Opiera się na naukach księcia Sidhartha Gautama, Buddy, który żył w północno-wschodnich Indiach pomiędzy 563 a 483 r. p.n.e. Budda obserwując cierpienia ludzi, po długich rozmyślaniach doszedł do przekonania, że cierpienia wywodzą się z pożądania i zbyt silnych związków osobistych. By być wolnymi od bólu, musimy uwolnić się od pożądania i osiągnąć stan spokoju zwany nirwaną, przez postępowanie ośmiokrotną ścieżką: doskonałego zrozumienia, doskonałych celów, mowy, działania, sposobu życia, wysiłku, myślenia i medytacji. Buddyści wierzą, że po śmierci wszyscy zostajemy ponownie urodzeni w nowych ciałach. Ale przebieg naszego życia zależy od naszej karmy — sposobu, w jaki zachowywaliśmy się w tym i poprzednich życiach.

CHRZEŚCIJAŃSTWO

CHRZEŚCIJAŃSTWO

Chrześcijaństwo jest największą religią świata, z ponad 1500 mln wyznawców. Chrześcijanie wierzą, że Mesjaszem był Jezus Chrystus, Żyd, który narodził się w Betlejem przed 2000 lat. Chrystus jest Synem Boga. Gdy został ukrzyżowany przez swych wrogów i umarł, zmartwychwstał, by połączyć się z Bogiem w Niebiosach. Chrystus zmarł, aby odkupić nasze grzechy. Po Wniebowstąpieniu Chrystusa Jego uczniowie — apostołowie rozpowszechniali Jego naukę na wszystkie strony świata. Istnieją obecnie trzy wyznania chrześcijańskie: rzymskokatolicyzm, którego głową jest papież w Rzymie; protestantyzm i wschodni kościół ortodoksyjny.

Zwierzęta w morzu

Zwierzęta w morzu

Skamieniałości wskazują, że pierwsze właściwe zwierzęta - meduzy i gąbki, żyły w morzu ponad 700 mln lat temu. Te stworzenia, o miękkich ciałach, były zbudowane z różnych rodzajów komórek, wyspecjalizowanych w pełnieniu określonych funkcji. W ciągu następnych 100 mln lat pojawiły się stworzenia, których ciało wspierała sztywna konstrukcja - muszla albo szkielet. Ryby, pierwsze kręgowce żyły już około 400 mln lat temu.

Jak powstało życie?

Jak powstało życie?

Przez długi czas Ziemię spowijały dymy wybuchających wulkanów. Około miliarda lat później z chmur atmosfery spadł pierwszy deszcz, a na powierzchni Ziemi utworzył się praocean.

Pojawiły się wówczas pierwsze formy życia - prawdopodobnie w otworach hydrotermicznych z wrzącą wodą na dnie oceanu. Były to maleńkie bakterie jednokomórkowe żywiące się prostymi związkami chemicznymi. Wkrótce potem pojawiły się inne bakterie, zwane sinicami. Wykorzystywały zjawisko fotosyntezy, by uzyskać energię i wydzielały do otoczenia tlen, niezbędny większości zwierząt do oddychania.

Prymitywne żywe komórki były prokariotyczne - nie miały jądra komórkowego. Około 1,5 miliarda lat temu pojawiły się inne formy życia - protista, m.in. ameba. Były to organizmy jednokomórkowe, eukarionty - posiadały jądro komórkowe otoczone błoną, podobnie jak komórki wszystkich złożonych form życia.

Jak powstała ziemia?

Miliardy lat temu istniała prawdopodobnie tylko ogromna chmura gazowo-pyłowa, obracająca się wokół Słońca, które dopiero co powstało. Potem, około 4600 mln lat temu, części chmur zaczęły się łączyć, tworząc Ziemię i inne planety. Masa, z której powstała Ziemia, stawała się coraz mniejsza i gorętsza, aż zamieniła się w rozżarzoną kulę stopionej skały. W końcu ostygła. Powierzchnia zasklepiła się w skorupę, niczym łupina owocu, a z ogromnych kłębów gazu i pyłu uformowała się wokół niej mglista warstw - powietrzna otoczka Ziemi: atmosfera.

Czym jest energia? #1

Czym jest energia?

Energia to moc, która sprawia, że coś się zdarza. Kiedy naukowcy definiują ją jako "zdolność do pracy", mają na myśli to samo. Energia to nie tylko ciepło pochodzące ze spalania węgla lub drewna czy elektryczności z elektrowni - to źródło wszystkich zmian we wszechświecie. Kiedy coś się dzieje - rośnie trawa, rakiety lecą w przestrzeni kosmicznej, eksplodują gwiazdy - sprawcą tego wszystkiego jest energia!

Oddychanie i odżywianie

Oddychanie i odżywianie

W każdej minucie dnia, a nawet kiedy śpisz, Twój organizm ciężko pracuje. Twoje płuca oddychają, aby utrzymać odpowiedni poziom tlenu we krwi. Twoje serce pompuje bogatą w tlen krew z płuc do pozostałych części ciała. A różne związki chemiczne rozkładają w żołądku u jelitach zjedzony pokarm i zmieniając go w substancje niezbędne twemu organizmowi.

Zaopatrywanie organizmu w paliwo

Podobnie jak każda maszyna, organizm stale wymaga dowozu "paliwa", podtrzymującego jego funkcje i budulca do zastąpienia zużytych komórek nowymi. Źródłem tych surowców jest powietrze, którym oddychamy i pokarm, który zjadamy. Krew rozprowadza je do każdego zakątka ciała. Zabiera ona też różne zbędne substancje przeznaczone do wydalenia na zewnątrz.

Planeta Ziemia - Księżyc i pływy

Planeta Ziemia - Księżyc i pływy

Co 12 godzin całe morze na przeciwnym krańcu świata unosi się nieco, potem opada. Nazywamy to pływami. Pływy pojawiają się z powodu sposobu w jaki Księżyc i Ziemia krążą razem. Kiedy Ziemia wiruje, morze położone najbliżej księżyca unosi się pod wpływem siły jego przyciągania, tworząc przypływ.

Przypływ występuje również na krańcach Ziemi, ponieważ Księżyc i Ziemia krążą wokół siebie.

Tak więc morze najbardziej oddalone od Księżyca jest wypychane na zewnątrz przez siłę odśrodkową. Słońce również oddziałuje na pływy. Bardzo wysoki przypływ wiosenny pojawia się, gdy Słońce i Księżyc przyciągają w tym samym kierunku. Kiedy Słońce i Księżyc znajdują się pod kątem prostym do Ziemi ich przyciągania pozostają w konflikcie, powodując małe, kwadratowe pływy.

Pierwsze cywilizacje - Pierwsze miasta

Historia: Pierwsze cywilizacje - Pierwsze miasta

5000 lat p.n.e. kwitnące rolnictwo opanowało brzegi Tygrysu i Eufratu oraz okoliczne bagniste tereny. Każdej wiosny rzeki wylewały swe wody na przybrzeżne pola, użyźniając gleby. Opadów było jednak tak niewiele, że latem powierzchnia ziemi zamieniała się w twardą skorupę. Z czasem rolnicy nauczyli się nawadniać pola przez kanały irygacyjne, doprowadzające wodę z rzek.

Dzięki sztucznemu nawadnianiu pozyskano dla uprawy zbóż nowe tereny. Pozwoliło to osiągnąć nadwyżki w produkcji żywności, co z kolei doprowadziło do szybkiego wzrostu liczby ludności. Osiedla położone w trójkącie pomiędzy rzekami - na terenie zwanym Sumerem - rozrosły się w wielkie miasta, np. Ur czy Eridu. Miasta powstawały wtedy, gdy ludzi musieli szukać schronienia przed zawieruchą wojenną za jego murami.

W sercu miasta stała świątynia, pierwsza wielka budowla, w której Sumerowie czcili wielu bogów i bogiń. Lud ten miał nie tylko wybitne osiągnięcia w dziedzinie astronomii i matematyki: stworzył też pierwszy system prawny i wynalazł pismo.